Depopulacija sela, visoka nezaposlenost i slaba industrijska infrastruktura čine Jablanički i Pčinjski okrug jednim od najizazovnijih regiona za razvoj. Evropski projekat ESIRA pokušava da ponudi izlaz iz začaranog kruga siromaštva i otvori prostor za inovacije u poljoprivredi, industriji i turizmu.
Jablanički i Pčinjski okrug spadaju u najsiromašnije regione Srbije i Evrope, posmatrano po ekonomskim pokazateljima. Upravo zato su obuhvaćeni projektom ESIRA (Enhancing Social Innovation in Rural Areas), koji finansira Evropska komisija kroz program Horizon Europe, prenosi portal Biznis.rs. Cilj projekta je unapređenje socio-ekonomskih uslova u ruralnim zajednicama, a partner iz Srbije je Institut za razvoj i inovacije iz Beograda.
Najveći problemi: nezaposlenost i siromaštvo
Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, stopa nezaposlenosti u Jablaničkom okrugu u 2024. iznosila je 10,7%, dok je u Pčinjskom dostigla čak 25,4% – najviše u Srbiji. Prosečne zarade u ovim okruzima su među najnižima u zemlji, a opštine poput Bojnika, Lebana, Medveđe, Bosilegrada i Trgovišta karakteriše status devastiranih područja.
Agrobiznis u fokusu
Sa oko 351.000 hektara poljoprivrednog zemljišta, od čega je 80% u privatnom vlasništvu, agrobiznis se izdvaja kao glavni razvojni potencijal. Međutim, struktura poljoprivrednika – dominantno starije stanovništvo – i dalje je prepreka modernizaciji. Nedostatak standardizacije i sertifikacije proizvoda, kao i informacija o tržišnim zahtevima, dodatno ograničava konkurentnost. Leskovac se izdvaja po agroekološkom potencijalu, ali je u većini opština poljoprivreda na niskom nivou.
Stručnjaci smatraju da je potrebno ulagati u preradu i marketing proizvoda od voća, povrća, lekovitog bilja i šumskih plodova, kao i u organsku proizvodnju.
Industrija, infrastruktura i investicije
Industrijski razvoj je ograničen, jer opštine nemaju sveobuhvatnu procenu kapaciteta niti jasne planove za privlačenje investicija. Infrastruktura, posebno putevi i aerodromi u Nišu i Leskovcu, zahteva modernizaciju. Kao potencijal se izdvajaju braunfild lokacije koje bi se pod povoljnim uslovima mogle ponuditi investitorima uz obavezu zapošljavanja lokalnog stanovništva.
Administrativne prepreke i komplikovane procedure posebno obeshrabruju mala i srednja preduzeća. Potrebne su politike koje bi podstakle preduzetništvo – kroz poreske olakšice, grantove i pojednostavljene procedure.
Turizam i ruralna ekonomija
Region poseduje značajne prirodne i kulturne resurse, naročito u oblasti banjskog, zdravstvenog i seoskog turizma, ali oni nisu dovoljno iskorišćeni. Tradicionalni zanati, proizvodnja suvenira i plasman lokalnih proizvoda prepoznati su kao važan pravac diverzifikacije ruralne ekonomije. Predstavnici opština ističu da je umrežavanje malih domaćinstava i zajednički nastup na tržištu jedini način da se poboljša kvalitet života na selu.
Obrazovanje i saradnja
Za privlačenje investicija neophodno je i prilagođavanje obrazovnih programa potrebama tržišta rada. Stručne škole i mreža seoskih škola moraju se modernizovati i profilisati u skladu sa industrijskim zahtevima.
Veliki potencijal leži i u prekograničnoj saradnji sa Bugarskom i Severnom Makedonijom, kroz razmenu znanja i osnivanje distributivnih centara za poljoprivredne proizvode. Međuopštinska saradnja u oblasti brendiranja proizvoda, zaštite životne sredine i zajedničkih ulaganja takođe je ocenjena kao prioritet.
Razvoj kroz inovacije i održivost
Kako se navodi u izveštaju, strateški razvoj socio-ekonomskih potencijala Jablaničkog i Pčinjskog okruga ključan je za zaustavljanje depopulacije i privlačenje investicija. Poseban akcenat stavljen je na održivi razvoj i zaštitu životne sredine – kroz pošumljavanje, regionalne deponije i prečišćavanje otpadnih voda.
”Stvaranje novih radnih mesta zadržaće lokalnu radnu snagu, a poboljšanje infrastrukture učiniće region atraktivnijim za investitore. Uz očuvanje prirodnih resursa i kulturne baštine, ovaj deo Srbije može postati konkurentan i na domaćem i na evropskom tržištu“, zaključuje se u izveštaju projekta ESIRA.
Šta je projekat ESIRA?
ESIRA (Enhancing Social Innovation in Rural Areas) je razvojni projekat podržan od strane Evropske komisije kroz program Horizon Europe, sa ciljem poboljšanja socio-ekonomskih uslova stanovništva u ruralnim područjima. Konzorcijum čini 15 organizacija iz osam evropskih zemalja, uključujući univerzitete, stručna udruženja i nevladine organizacije. Traje od 2024. do 2027. godine, a vredan je 4,5 miliona evra.
Institut za razvoj i inovacije iz Beograda je partner na projektu i autor izveštaja, a realizuje aktivnosti u Jablaničkom i Pčinjskom okrugu, koji su jedna od devet pilot lokacija širom Evrope.
