Do sabijanja zemljišta na obradivim poljoprivrednim parcelama dolazi iz nekoliko razloga, a jedan od glavnih je usled mnogobrojnih prohoda tokom izvođenja agrotehničkih mera.
Kako bi se realizovala proizvodnja ratarskih useva na parceli se uglavnom napravi 15-20 prohoda. U intezivnim i lošijim uslovima proizvodnje čak i više. Pri svakom prohodu bilo koje mašine zemljište se sabija. Sabijanje pospešuje i kiša, pri čemu se sitnije čestice zemljišta ispiraju u dublje slojeve, posle čega točkovi uređaja intenzivnije sabijaju zemljište. Ono se najviše odvija pod dejstvom točka koji se kreće u brazdi ili van brazde, kao i kretanje točka traktora, kombajna i priključnih mašina po zemljištu. Ovo je posebno izraženo na uvratinama zbog okretanja traktorskih sistema i povećanog gaženja.
Prekomerno sabijanje zemljišta javlja se neadekvatnim izborom i korišćenjem mehanizacije i velikim brojem prohoda naročito na malim parcelama i parcelama malih dužina. Pri tome se zemljište dubinski sabija ispod dubine oranja oko 30 cm stvarajući sabijenu zonu koja se samo primenom podrivača može razbiti.
Sadržaj vode u zemljištu takođe utiče da li će se zemljište jače sabijati ili ne. U relativno suvom zemljištu veće je trenje između čestica, zbog čega je veći otpor sabijanju. Kada u zemljištu ima vlage ona omogućava da čestice klize jedna u odnosu na drugu i dolazi do sabijanja zemljišta.
Krečni materijal i organska materija poput stajnjaka predstavljaju ključne materije u zemljištu koji značajno utiču na agregatnu stabilnost, a samim tim i na plodnost zemljišta.
Posledice i rešenje
U sabijenom zemljištu se menja odnos čvrste, tečne i gasovite faze, odnosno utiče se na njegovu poroznost. Dolazi do povećanja zapreminske mase zemljišta, većeg otpora zemljišta pri obradi i rastu korena biljaka. Zbog toga biljke manje usvajaju hranu i vodu i pogoršava se odvijanje hemijskih i bioloških procesa.
Sabijeno zemljište ima nepovoljna i toplotna svojstva. Ono je ujutro hladnije, a u podne toplije, temperaturna amplituda je veća za 3 ºC u odnosu na obrađeno zemljište. Ovo veće temperaturno variranje dodatno deluje kao stres na gajenu biljku.
Takođe, u sušnom periodu usled prekomerne sabijenosti dolazi do značajnijeg nedostatka vode, dok se u kišnom periodu pojavljuje višak vode. Sve ovo dovodi do smanjenja prinosa od 10 do 50 posto u zavisnosti od biljne vrste.
Zato je veoma važno raditi na razvoju i primeni kombinovanih sistema za obradu pri čemu se u jednom prohodu obavlja više agrotehničkih operacija kao što su obrada zemljišta, unošenje mineralnog đubriva i zaštitnih sredstava sa setvom. Takođe, treba primenjivati rastresanje svake 3 do 4 godine do 50 cm dubine u cilju uklanjanja plužnog đona.
Jedna od najboljih agrotehničkih mera koja utiče na smanjenje sabijenosti zemljišta je unošenje stajnjaka. Po pravilu, dugogodišnje đubrenje organskim đubrivima dovodi do povećanja opšte poroznosti zemljišta, prvenstveno u oraničnom sloju.
Plodoredni sistem na gazdinstvu treba da bude sastavljen od biljnih vrsta različite korenske strukture. Biljne vrste sa moćnim i dobro razvijenim korenovim sistemom mogu da posluže u ublažavanju sabijanja zemljišta.
Milica Popadić, savetodavac za ratarstvo, PSSS
